Δημοσιεύτηκε στις: Δεκέμβριος 10, 2024

Έμφυλη καταπίεση - Πατριαρχία και καπιταλισμός

Προκειμένου να μιλήσουμε για το έμφυλο ζήτημα με μια πλήρη και ειλικρινή προσέγγιση πρέπει καταρχήν να αναγνωρίσουμε και να διαχωρίσουμε τις πολλαπλές μορφές καταπίεσης που το διέπουν, το διατηρούν και το εντείνουν. Οι έμφυλες σχέσεις που αναπτύσσονται εντός του καπιταλιστικού πλαισίου, στις σημερινές κοινωνίες, είναι άμεσα επηρεασμένες (και δομικά διαμορφωμένες) από τον καπιταλισμό, ωστόσο υπόκεινται και σε διαφορετικά συστήματα καταπίεσης που ενυπάρχουν του κυρίαρχου αυτού συστήματος. Η πατριαρχία δεν έρχεται ως απόρροια του καπιταλισμού αλλά υπάρχει και ζει αυτοφυώς πέρα και ύστερα από αυτόν. Πρόκειται επί της ουσίας για ένα ξέχωρο σύστημα καταπίεσης που το καπιταλιστικό μοντέλο παραγωγής και δόμησης της κοινωνίας τρέφει και εργαλειοποιεί ανάλογα με τις ανάγκες του.

Η πατριαρχία, δηλαδή η επικράτηση και επιβολή των αντρών έναντι των έμφυλων υποκειμένων, με την ταυτόχρονη υποτίμηση των δεύτερων, πηγάζει από μια πρωταρχική - σκέψη άσχετη σε πρώτο επίπεδο με τον καπιταλισμό - ότι οι άνδρες έχουν το «θεϊκό», κατ’ άλλους «φυσικό» ενδεχομένως δικαίωμα, να επικρατούν πάνω στις θηλυκότητες, αντιλαμβανόμενοι αυτές ως μη όντα ή μη μετόχους του κοινωνικού συνόλου. Η θεσμική αλλαγή της θέσης της γυναίκας, με μια δικαιωματικού τύπου ενίσχυση και όχι ουσιαστική μεταστροφή προς την κατεύθυνση της ισότητας, ήρθε πράγματι με την βιομηχανική επανάσταση και τον καπιταλισμό. Η ένταξη των θηλυκοτήτων στην παραγωγική διαδικασία, που τέθηκε ως δομική ανάγκη του καπιταλιστικού συστήματος (ανάγκη για περισσότερα εργατικά χέρια) ανάγκασε τους καπιταλιστές να συμφωνήσουν στην παροχή κάποιων ελάχιστων εργασιακών καταρχήν δικαιωμάτων. Ταυτόχρονα όμως άλλη δομική ανάγκη είναι η τεκνοποιία και η φροντίδα του σπιτιού, του συζύγου και των τέκνων εντός της παραδοσιακής πυρηνικής οικογένειας. Ο ένας ρόλος έρχεται σε ρήξη με τον άλλο. Στη μια περίπτωση ο καπιταλισμός χρειάζεται εργαλειακά τη γυναικεία ενδυνάμωση και άρα πλήττει πατριαρχικές σταθερές, στην άλλη χρειάζεται τη γυναίκα ως τεκνοποιό και φροντίστρια και άρα υποθάλπει και στηρίζει τις συναφείς με αυτό πατριαρχικές αντιλήψεις. Μιλάμε δηλαδή για δύο συστήματα που ενώ αλληλοδιαπλέκονται διαλεκτικά, παράλληλα συγκρούονται στη βάση επιμέρους αντιθέσεων.

Το παραπάνω αποτελεί εξαιρετικό παράδειγμα για να κατανοήσουμε τη σχέση που αναπτύσσεται ανάμεσα στα δύο αυτά συστήματα καταπίεσης (καπιταλισμός – πατριαρχία), αλλά ταυτοχρόνως και τη διακριτή μορφή του καθενός από αυτά. Το ένα δεν προκύπτει μέσα από το άλλο και δεν θα σταματήσει να υφίσταται μετά το τέλος του. Η διαλεκτική σχέση που τα συνδέει έχει τη μορφή παροχής – αντιπαροχής όπως ακριβώς περιγράφηκε παραπάνω. Η πατριαρχία λοιπόν πλήττει – με διαφορετική ένταση φυσικά ανά περίπτωση- θηλυκότητες κάθε κοινωνικής τάξης. Η πολλαπλότητα των ταυτοτήτων των υποκειμένων ωστόσο έρχεται να υπογραμμίσει τη διαφορετική – αλληλοπλεκόμενη προέλευση των καταπιέσεων που βιώνουν. Η έμφυλη βία μπορεί να αφορά ακόμα και γυναίκες που βρίσκονται υψηλότερα της «κοινωνικής πυραμίδας», η έμφυλη καταπίεση ωστόσο είναι περισσότερο τεταμένη ή εμφανής στις γυναίκες της εργατικής τάξης οι οποίες εξαναγκάζονται σε υλική / οικονομική εξάρτηση από τον (πολλές φορές κακοποιητή!) σύντροφό τους, η οποία ερείδεται στο καπιταλιστικό σύστημα καταπίεσης.

Η πατριαρχία σε κρίση;

Παρατηρούμε τα τελευταία χρόνια μια ποιοτική αναβάθμιση των μορφών και της έντασης των επιθέσεων που βιώνουν οι θηλυκότητες, η οποία μας κάνει εντύπωση διότι βρισκόμαστε σε μια συγκυρία οπού όλος ο δυτικός κόσμος, ενόψει και του ροζ φιλελεύθερου δικαιωματισμού, μιλά για ισότητα και άμβλυνση των έμφυλων αντιθέσεων. Πώς ερμηνεύομε τις βίαιες και όλο πιο ευφάνταστες εξάρσεις των αρσενικών; Η καταπίεση που βιώνουν οι γυναίκες δεν είναι μόνο πολυεπίπεδη (μητέρα, σύντροφος, φροντίστρια, τεκνοποιός, εργαζόμενη, ψυχολόγος ενίοτε) είναι και πολυμορφική καθώς μιας και η ωμή βία γίνεται αντιληπτή (τα τελευταία χρόνια από μερίδα του κόσμου) ως κάτι το αποτροπιαστικό, τα αρσενικά αναπτύσσουν νέες μεθόδους ψυχολογικής καταπίεσης και κακοποίησης, εκμεταλλευόμενοι πολλές φορές τη συναισθητικότητα που κάποια μπορεί να έχει. Η ψυχολογική καταπίεση με έμφυλο χαρακτήρα είναι μια επιπλέον τάση συγκαλυμμένης πατριαρχικής επιβολής.

Είναι δεδομένο ότι τα τελευταία χρόνια συντελείται μια ενδυνάμωση της θέσεις της γυναίκας, όχι δικαιωματική, όχι κοινωνική, αλλά εσωτερική, υποδόρια και συναισθηματικά χειραφετιτική σε ατομικό επίπεδο. Η κατάληψη υψηλότερων και ηγετικότερων θέσεων εργασίας, η μεγαλύτερη παρρησία, η στάση ετοιμότητας πολλές φορές απέναντι στον αντρικό σεξιστικό λόγο, κάνει τα αρσενικά να αισθάνονται ότι χάνουν την απόλυτη, καθολική ηγεμονία τους. Και πράγματι έτσι είναι! Αν μια αλλαγή έχει συντελεστεί αυτή δεν ήρθε από το κράτος, τον καπιταλισμό ή τον φιλελεύθερο δικαιωματισμό, αλλά από τις ίδιες τις γυναίκες που είπαν «ως εδώ». Εντός λοιπόν αυτής της πραγματικότητας, οι άντρες πρέπει να επανορίσουν τη θέση τους μέσα σε έναν κόσμο που θα περιλαμβάνει και άλλους (!).

Το αίτημα επομένως ευρίσκεται στην κατεύθυνση όχι ενός αμιγώς δικαιωματίστικου φεμινισμού, αλλά ενός ενεργητικού, διαθεματικού διεκδικητικού φεμινισμού που θα ενδυναμώνει τις θηλυκότητες, απαιτώντας όχι απλά τη μη χειροτέρευση της θέσης αλλά την ισότητα στην πράξη. Αν η ισότητα δεν έρθει δικαιωματικά από το αστικό κράτος, θα έρθει με το ζόρι κοινωνικά από εμάς τις ίδιες. Ο ρόλος των αρσενικών λοιπόν, που καθησυχάζονται (ακόμα και οι «συνειδητοποιημένοι»), ότι όλα θα αλλάξουν μόνα τους, είναι να αναγνωρίσουν (όχι κατ’ επίφαση αλλά ουσιωδώς) πως τα ενσωματωμένα τους κατάλοιπα είναι το πρωταρχικό ζήτημα που διατηρεί και αναπαράγει την καταπίεση. Η κοινωνική αλλαγή, μέρος της οποίας και το έμφυλο, δεν θα έρθει με παθητικές διαπιστώσεις, οι άντρες πρέπει να πασχίσουν να χειραφετηθούν και οι ίδιοι. Διαφορετικά η καθολική κοινωνική χειραφέτηση , αν βρίσκει αδιέξοδα ο δρόμος της ενδοσκόπησης και επιμόρφωσης, μπορεί να έρθει μόνο μέσα από την επιβολή και την επιστροφή της βίας όσων καταπιέζονται.

Γυναικοκτονίες – δικαστικό σύστημα - κατεστημένο

Η έμφυλη βία και καταπίεση διαγράφεται μέσα στο ίδιο το εσωτερικό της αναπαραγωγής κρατικής εξουσίας, όπως αυτό διαφαίνεται με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο στο θεσμό της οικογένειας, το δικαστικό σύστημα και την αστυνομία, αλλά και το ιατρικό κατεστημένο

Η επιβολή της μητρότητας πάνω στη καθημερινότητα αλλά και στα σώματα μας, πράγμα που επί της ουσίας παράγει υπεραξία από εμάς τις ίδιες με διττό τρόπο: από τη μια μέσω της απλήρωτης εργασίας που αφιερώνουμε που δε γυρνάει ποτέ πίσω σε εμάς και από την άλλη μέσω της συντήρησης/αναπαραγωγής του νέου εργατικού δυναμικού. Για αυτό το λόγο το ιατρικό κατεστημένο, επιτελώντας το ρόλο που του έχει διανεμηθεί στον κοινωνικό καταμερισμό εργασίας, έχει μεγάλη ευθύνη απέναντι στη καταπίεση που έχει διαγραφεί πάνω στα σώματα μας ανά τους αιώνες. Στο σημερινά ειδικά αυτό διαφαίνεται χαρακτηριστικά είτε μέσω της άρνησης αμβλώσεων σε χώρες που γιατροί έχουν το νομικό παράθυρο “αντιρρησία συνείδησης» πάνω στη προσωπική μας επιλογή, είτε μέσω της γραφειοκρατίας που συναντά ένα τρανς υποκείμενο στη προσπάθεια φυλομετάβασης.

ΔΕ ΜΕΝΟΥΜΕ ΣΠΙΤΙ!

Το ασφυκτικό μοντέλο της παραδοσιακής ετεροκανονικής οικογένειας θέλει τις θηλυκότητας εγκλωβισμένες στα σπίτια τους, εξαναγκάζοντας τες σε καθεστώς αόρατης – απλήρωτης συνεπώς – εργασίας, αφού αναλαμβάνουν εξολοκλήρου τη φροντίδα του οίκου αλλά και των παιδιών/ή υπερηλίκων μελών της οικογένειας..

Κατά συντριπτική πλειοψηφία μέσα σε αυτά τα περιβάλλοντα οι θηλυκότητες ερχόμαστε αντιμέτωπες με μια συνθήκη συστηματικής βίας και κακοποίησης από τους άντρες εντός του ίδιου σπιτιού. Η πιο ακραία έκφανση των περιστατικών αυτών είναι η γυναικοκτονία , όπου ό πλέον ο σύζυγος/ πατέρας δεν έχει απλά ιδιοκτησία πάνω στο σώμα ή στη καθημερινότητα της θηλυκότητας , αλλά αυτόκλητα αποφασίζει για το δικαίωμα της στη ζωή. Τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί έξαρση των γυναικοκτονιών , με το κράτος και απανταχού αρμόδιους να κλείνουν επιδεικτικά τα ματιά τους , νομοθετώντας κιόλας προς την αντίθετη κατεύθυνση ! Ενώ λοιπόν το φεμινιστικό κίνημα τόσο καιρό απαιτεί τη νομική κατοχύρωση του όρου “γυναικοκτονία" , η κυβέρνηση έφερε νόμο για υποχρεωτική συνεπιμέλεια(!), εγκλωβίζοντας εκατοντάδες γυναίκες (αλλά και παιδιά) σε υποχρεωτική συνδιαλλαγή με τον πρώην κακοποιητή τους.

Παράλληλα , οι περισσότερες δίκες που αφορούν περιστατικά έμφυλης κακοποίησης είτε κωλυσιεργούν, είτε αποτελούν ένα φαύλο κύκλο επανατραυματισμού για τα επιζώντα. Ακόμα και τη στιγμή πριν καν φτάσουν σε δικαστικές αίθουσες, οι καταγγέλουσες βιώνουν μια ακραία απαξίωση από πλευράς αστυνομίας , με αμέτρητες καταγγελίες να έχουν αγνοηθεί, που όμως αργότερα φάνηκαν μοιραίες. Για αυτό το λόγο καμία αυταπάτη δεν έχουμε πως η αστική δικαιοσύνη ή το κράτος θα μπορούσαν να φανούν λειτουργικά, ωστόσο απαιτούμε να σταθούν στο ύψος των αναγκών όσων έχουν υποστεί εμφυλή κακοποίηση και αποζητούν δικαιοσύνη. Καμία εμπιστοσύνη δε μπορούμε να δείξουμε σε ένα κράτος που δολοφονεί τις αδερφές μας στα σύνορα, σε μπάτσους που κινούν κυκλώματα Trafficking, σε κυβερνήσεις που διαπλέκονται με παιδεραστές.

Απέναντι στη πατριαρχία και σε κάθε σύστημα καταπίεσης, διαμορφώνουμε εμείς τους όρους κάτω από τους οποίους θα μπορέσουμε να πλησιάσουμε τη πραγματική χειραφέτηση. Δημιουργούμε χώρους μέσα στους οποίους η πραγματική έκφραση της εαυτής μας δε θα είναι αιτία για το στιγματισμό ή ακόμα και τον αφανισμό μας. Όπου η συναίνεση μας δε θα αποτελεί "θολό γράμμα" , αλλά αδιαπέραστο προσωπικό όριο. Μέχρι να ελευθερωθούν όλες οι αδερφές μας που βρίσκονται σε κελιά, μέχρι να έχουν όλες πρόσβαση στη ζωή και στην αξιοπρέπεια